Wat is een pedagogische tik en is het verboden?

De pedagogische tik kent vele gezichten. Volgens het Van Dale-woordenboek gaat het om “onderwijzen en opvoeden”. Zo’n tik op de vingers of een klets op de poep zou je kind dus iets moeten leren. Daarin ligt dus ook het verschil met een tik uit frustratie, woede of onmacht. Een pedagogische tik zou weloverworgen en beheerst gegeven moeten worden:

• Met de bedoeling het kind te dwingen iets te doen
• Als straf omdat het kind niet luistert of regels overtreden zijn
• Met de bedoeling te voorkomen dat het kind iets verkeerd doet

Onderzoeker Elisabeth Thompson Gershoff onderzocht fysieke straffen en daaruit bleek dat lijfstraffen én de tikken die ‘slechts regelmatig’ gegeven werden, negatieve gevolgen hebben op zowel korte als lange termijn. De gevolgen bleken ook duidelijker aanwezig te zijn als het kind vaker of intenser geslagen werd of als de ouders niet consequent waren. Kinderen die meestal verbaal berispt worden en opeens een tik krijgen als straf, ervaren een groter voel van onveiligheid dan een kind dat weet dat hij een tik zal krijgen bij slecht gedrag. Gershoff lijst ook heel wat gevolgen op voor het kind, zowel op korte als op lange termijn.

De gevolgen op korte termijn:

• Verlies van basisveiligheid
• Gevoel van vernedering
• Verlies van eigenwaarde
• Slechte relatie met ouders
• Verlies spontaniteit
• Bedplassen, stotteren, veel huilen
• Slechte leerprestaties en schooluitval
• Agressief gedrag
• Grotere kans op lichamelijk misbruik

De gevolgen op lange termijn:

• Weinig zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen
• Slechte relatie met ouders
• Meer crimineel gedrag
• Vaker psychisch in de knoop
• Vaker agressief
• Meer kans op verslavingen en zwerfgedrag
• Meer kans op mishandelen van eigen kinderen

Kindermishandeling?

Of een pedagogische tik als kindermishandeling wordt beschouwd, hangt af van de juridische en culturele context, maar veel experts en internationale organisaties neigen ernaar dit wel als een vorm van mishandeling te beschouwen vanwege de potentiële schadelijke gevolgen voor het kind. 

België is een van de weinige landen in Europa waar de pedagogische tik nog niet verboden is. Sinds Frankrijk het verbood in 2018, hebben al onze buurlanden het opgenomen in hun wetten. In 2021 dienden drie CD&V-kamerleden een wetsvoorstel in om geweld bij de opvoeding van kinderen te verbieden. Dat bracht heel wat discussie teweeg. Er zijn namelijk ook voorstanders van de pedagogische tik. Hun vaakst gebruikte argumenten zijn dat de kinderen er niets aan overhouden en dat de tik werkt. Zij beschouwen een pedagogische tik niet als fysiek geweld.

Sindsdien is er echter weinig vooruitgang geboekt. CD&V, die eerder het voorstel steunde, heeft zich inmiddels teruggetrokken. België blijft daarmee samen met enkele andere EU-landen achter op dit gebied, ondanks druk van internationale organisaties om fysieke strafmethoden volledig uit te bannen

Veel ouders vinden ook dat een pedagogische tik op korte termijn het gewenste effect heeft want hun kind zal het foute gedrag niet meer herhalen uit angst voor straf. Zodra de ouders echter niet meer in de buurt zijn, zal het kind snel weer het ongewenste gedrag herhalen omdat ze niet de kans gekregen hebben zelfcontrole te onwikkelen. Ook dat blijkt uit de studie van Gershoff.

Ouders die voor de pedagogische tik kiezen bij de opvoeding, gaan een machtsstrijd aan met hun kinderen. Hun kind voert die machtstrijd bijvoorbeeld door te weigeren om te eten of slapen, door te bedplassen of door harder te huilen of schreeuwen. Kinderen die regelmatig een pedagogische tik krijgen, worden onzeker of angstig en zullen daardoor sneller op een negatieve manier om aandacht vragen. Jullie belanden zo in een negatieve spiraal.

Het lijkt misschien effectief om het kind een tik op de vingers te geven om het gedrag te stoppen, maar onderzoek uit 2021 gepubliceerd in Child Development toont aan dat dit geen duurzaam leermoment is. De studie laat zien dat kinderen die gestraft worden met een tik geen verbetering in hun gedrag vertonen; in plaats daarvan zijn ze meer geneigd om opnieuw ongewenst gedrag te vertonen en zelfs agressiever te worden. Bovendien suggereren hersenstudies dat fysieke straf, zoals een tik, leidt tot veranderingen in de hersenactiviteit, waardoor kinderen gevoeliger worden voor bedreigingen in hun omgeving. Dit kan hen angstiger maken en de kans vergroten dat zij later agressief gedrag ontwikkelen. 

Vermoeidheid, stress, overspannen zijn of kopzorgen leiden vaker tot het geven van een pedagogische tik. Ouders moeten dus ook goed voor zichzelf zorgen door voldoende te slapen en te ontspannen. Voel je je kwaad worden om het gedrag van je kind, probeer dan eerst zelf je kalmte te bewaren en je woede niet af te reageren op je kind.

Je kan kinderen beter uitleggen waarom hun gedrag ongepast is en wat de negatieve gevolgen van hun daden zijn. Ook kan je ze hun fouten of ongepast gedrag laten rechtzetten. Vraag hen om de omver geduwde blokkentoren van hun broertje of zusje weer op te bouwen of laat ze zich excuseren. Zo houdt de straf rechtstreeks verband met het gedrag dat je wil bestraffen. Leg ook uit waarom je regels oplegt en zorg dat je kind die redening ook begrijpt.

Wilt u een zorgzame relatie met uw kind opbouwen, maar weet u niet zeker waar u moet beginnen? Lees dan ons artikel over positief opvoeden. We hebben een aantal interessante bronnen verzameld, evenals een paar tips over hoe u uw kleintje kunt steunen en respecteren.